DAKLOZEN IN SAN FRANCISCO
San Francisco is de stad van Golden Gate Bridge, Alcatraz, struinen langs Fisherman’s Wharf en de prachtige Victoriaanse huizen; een metropool die bij veel Europeanen hoog op het lijstje staat om een keer te bezoeken. Maar naast al deze prachtige kenmerken en bezienswaardigheden, heeft SF ook een minder aantrekkelijke kant: het daklozenprobleem. Hier wordt door de toeristische partners in de stad maar mondjesmaat over gesproken en zorgt elke dag weer voor een nare verrassing bij mensen die een bezoekje aan SF brengen. Denk je in een van de rijkste steden ter wereld een idyllisch ritje met de historische cable cars te maken, moet je vanuit je hotel eerst een weg banen langs zwervers, drugsverslaafden en een urinelucht die nog erger is dan carnavalsmaandag op het Vrijthof om verderop tientallen daklozen langs de wachtrij te zien bedelen om geld.
Voor mij was dit de grootste cultuurshock die ik moest overwinnen toen ik in april 2017 naar de Bay Area verhuisde. Hoe kan het toch dat in een van de rijkste gebieden ter wereld, zo veel mensen aan de rand van de afgrond zitten? De eerste weken voelde het best intimiderend als je op elke hoek van de straat wordt aangesproken door iemand van wie je niet weet wat zijn mentale situatie op dat moment is, maar na een tijdje kreeg bij mij de nieuwsgierigheid het overwicht en knoopte ik zo nu en dan eens een gesprek aan met de persoon die me om een ‘donation’ vroeg. Ik vroeg hoe ze in deze situatie terecht zijn gekomen en het merendeel gaf me dezelfde reden: San Francisco.
Jimmy
Een van de mensen die ik met enige regelmaat tegenkom, is Jimmy (links op de foto). Hij staat bijna elke dag bij Tony Bennetts Heart op Union Square en biedt toeristen aan een foto van hen te maken bij het hart. Meestal krijgt hij daar dan een paar dollar voor. Omdat deze locatie net de plek is waar ik mijn rondleidingen begin, raakten we in gesprek. Hij vertelde me dat hij in Cleveland, Ohio zwaar aan de grond zat, dakloos was en verslaafd was aan drugs en dat hij met een enkeltje naar California werd gestuurd door de lokale overheid. ‘Ze zeiden tegen me: ‘Weet je wat deze tijd van het jaar leuk is om te bezoeken? San Francisco.’’ Jimmy kreeg een kaartje voor de bus, 50 dollar in zijn zak en maakte de oversteek van oost naar west.
Ik kon het me niet voorstellen dat mensen zo harteloos konden zijn om daklozen het hele land door te schepen en ze op een andere plek dakloos te laten worden. Na wat research kwam ik erachter dat Jimmy en een deel van de andere daklozen die ik sprak, niet ver van de werkelijkheid zaten. Het probleem begon in de jaren ’70, toen Ronald Reagan nog gouverneur van California was. Hij wilde de staat behoeden voor een recessie en besloot onder meer de subsidies voor ‘mental hospitals’ in te trekken. Dit resulteerde in vrijlating van alle patiënten, die zich vervolgens van de een op de andere dag staande moesten zien te houden in de gewone wereld. Aangezien veel van deze tehuizen rond de grote steden lagen, kregen San Francisco, Los Angeles en San Diego er een berg daklozen bij: mensen die zich geen raad wisten in de drukte van een wereldstad en dus uit het niets begonnen te schreeuwen. De inwoners en lokale overheid in San Francisco besloten in te grijpen en creëerden soepkeukens, afkicktrajecten, opvangplekken en nog meer zaken om het probleem in te dammen. Met succes, want de situatie op straat werd een stuk beter.
Paradijs
De progressie die men in SF boekte, bleef echter niet onopgemerkt in de rest van het land en steden als Cleveland, maar ook Las Vegas, Salt Lake City en vooral New York onder burgemeester Rudy Giuliani, stuurden daklozen als Jimmy massaal naar California. En de meesten bleven hier. Niet alleen omdat ze vaak geen idee hadden hoe ze weer terug moesten komen, maar om een aantal redenen die California en vooral San Francisco een ‘paradijs’ maken voor daklozen. Als eerste is daar het klimaat in deze stad. Het is nooit echt te warm of juist te koud. Heb je een slaapzak, dan kun je hier het hele jaar goed overleven in vergelijking met de zware winters aan de oostkust. Ben je dus ergens aan de straat gebonden, dan is San Francisco misschien wel de meest ideale plek.
Daarnaast zorgen ook de inwoners van SF voor een groot voordeel. Zolang je ze niet tot last bent, laten San Franciscans je gewoon met rust. Lig je dus in een portaaltje te slapen? Dan jaagt doorgaans niemand je weg. Ook de vele projecten en steun die vanuit de stad geboden wordt (San Francisco geeft jaarlijks meer dan 240 miljoen dollar uit aan het daklozensituatie) is een drijfveer om hier te blijven. Het zorgde ervoor dat mensen als Jimmy hun leven weer aardig op de rit kregen. Maar de grootste twee redenen zijn het gemak waarmee men hier aan drugs kan komen en de gratis ziektekostenvoorziening. San Francisco is de enige stad in de Verenigde Staten met gratis ‘health care’, waardoor iedereen die een dokter nodig heeft, op bepaalde tijden naar een gratis arts kan. Iedereen betaalt hieraan mee. Mocht je ooit in een restaurant zitten en de rekening krijgen, dan staat er in veel gevallen City Tax onder van ongeveer acht procent of zelfs gespecificeerd als SF Health, drie procent.
Toerisme zorgt voor verandering
Ook al zijn er redenen te vinden waarom het daklozenprobleem is zoals het is in San Francisco, het is niet bepaald het Full House-gevoel dat mensen hebben als ze aan de stad denken. Het is voor veel mensen dan ook een schande dat er zo veel ellende op straat te zien is in een welvarende stad als San Francisco. En het probleem wordt alleen maar groter. De stad is door de komst van alle grote techbedrijven als Salesforce, Airbnb, Twitter en in de regio Facebook, Google en Apple, enorm duur geworden. Vraag en aanbod stuwt de huizenprijzen naar een onbetaalbaar niveau. Onlangs werd er een onderzoek gepubliceerd dat mensen die 120.000 dollar per jaar verdienen, in SF gezien worden als lage inkomens. Daardoor heeft San Francisco nu weer een nieuwe golf aan daklozen: mensen die werk hebben, maar noodgedwongen in hun auto moeten slapen.
Vanuit de toeristische branche komt er inmiddels veel kritiek op het beleid van de gemeente en de gelatenheid waarmee het daklozenprobleem door de inwoners is geaccepteerd. Hotels krijgen veel klachten van bezoekers, de lokale VVV ziet het probleem bovenaan de lijst staan van redenen waarom mensen niet meer terug willen en de grootste medische conferentie die de stad jaarlijks aandoet, heeft aangegeven volgend jaar niet meer terug te komen. De stad is volgens de bezoekers van de conferentie te onveilig geworden.
Er is dus genoeg werk aan de winkel voor burgemeester London Breed, die heeft aangegeven de dure huizenprijzen en het daklozenprobleem als speerpunten voor de komende jaren te zien. Wat haar oplossing gaat zijn, laat zich echter nog raden. Zo lang het weer goed blijft, San Franciscans aardig (of onverschillig) en drugs zo rijkelijk aanwezig blijven als hier, zullen er altijd daklozen en drugsverslaafden zijn. Conferenties en toeristen hebben echter een grote troef in handen. Als zij massaal wegblijven, wordt de financiële noodzaak van het probleem ook duidelijk aan de kapitalistische kant van de stad. Maar ja, die schattige zeeleeuwen en trammetjes, hè... We knijpen in de meeste gevallen wel een oogje dicht.